ZASADY PRZYZNAWANIA ZASIŁKÓW Z POMOCY SPOŁECZNEJ
Wstęp
Podstawą prawną przyznawania zasiłków jest ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej ,zwana dalej ustawą (Dz.U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 z późn. zm.), która określa: zadania w zakresie pomocy społecznej, rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania, organizację pomocy społecznej oraz zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej. Świadczenia z pomocy społecznej dzielą się na: niepieniężne, np. praca socjalna, usługi opiekuńcze, schronienie, posiłek i pieniężne czyli zasiłki z których najważniejsze to: zasiłek celowy, zasiłek okresowy i zasiłek stały. Przed omówieniem warunków przyznawania zasiłków warto wspomnieć o pewnych ogólnych zasadach przyznawania świadczeń z pomocy społecznej uregulowanych na początku ustawy.
W art. 2 ust. 1 ustawy czytamy: „Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.” (zasada subsydiarności systemu pomocy społecznej) - z przepisu tego wynika, że klient pomocy społecznej winien wykorzystywać swoje uprawnienia, zasoby i możliwości celem zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych nie licząc tylko i wyłącznie na świadczenia z pomocy społecznej. W art. 3 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej czytamy: „pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka” - tak więc pomoc społeczna wspiera a nie wyręcza klientów pomocy społecznej a przy tym niezbędny jest wysiłek osób i rodzin w przezwyciężeniu trudnej sytuacji życiowej. Dalej w art. 4 ustawy o pomocy społecznej ustawodawca stwierdza: „osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współdziałania w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej”.W art. 3 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej: „potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej”. Możliwości należy rozumieć jako zasoby finansowe ośrodka pomocy spolecznej.
Zasady ogólne
Aby otrzymać wsparcie z pomocy społecznej należy spełnić jednocześnie dwa podstawowe warunki:
1. Trudna sytuacja życiowa
Osoba lub rodzina musi znajdować się w trudnej sytuacji życiowej spowodowanej w szczególności: ubóstwem, sieroctwem, bezdomnością, bezrobociem, niepełnosprawnością, długotrwałą lub ciężką chorobą, przemocą w rodzinie, potrzebą ochrony ofiar handlu ludźmi, potrzebą ochrony macierzyństwa lub wielodzietnością, bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzeniem gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych, brakiem umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej całodobowe placówki opiekuńczo-wychowawcze, trudnością w integracji cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, trudnością w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, alkoholizmem lub narkomanią, zdarzeniem losowym i sytuacją kryzysową, klęską żywiołową lub ekologiczną. Katalog powodów przyznania pomocy nie jest zamknięty, trudna sytuacja życiowa może wynikać z innych przyczyn.
2. Trudna sytuacja finansowa
Pomoc finansowa przysługuje tym osobom i rodzinom, których dochody (z miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku o zasiłek) nie przekraczają określonych w ustawie kwot – kryteriów dochodowych. Art. 8 ustawy określa tzw. kryteria dochodowe, które należy spełnić aby otrzymać zasiłek pieniężny. Wysokość kryterium dochodowego dla osoby samotnie gospodarującej to kwota 542 zł. Wysokość kryterium dochodowego na osobę w rodzinie to kwota 456 zł. Należy więc zsumować przychody osiągnięte przez wszystkich członków rodziny (jeżeli np. wniosek składamy w marcu, to bierzemy pod uwagę przychody z lutego). Tak ustalony dochód pomniejsza się o miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych; składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach a także kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. Ponadto do dochodu nie wlicza się: jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego, wartości świadczeń w naturze (np. wartości obiadów, które dzieci spożywają w szkole), świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych oraz zapomogi pieniężnej, o której mowa w przepisach o zapomodze pieniężnej dla niektórych emerytów, rencistów i osób pobierających świadczenie przedemerytalne albo zasiłek przedemerytalny w 2007 r.
Zasiłki pieniężne mogą być wypłacane w naturze (np. w formie bonów żywnościowych, opału z dowozem). Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy w przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego.
.
Zasiłek stały
Zasiłek stały przysługuje:
1) pełnoletniej osobie samotnie gospodarującej, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód jest niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej;
2) pełnoletniej osobie pozostającej w rodzinie, niezdolnej do pracy z powodu wieku lub całkowicie niezdolnej do pracy, jeżeli jej dochód, jak również dochód na osobę w rodzinie są niższe od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie.
– osoba pełnoletnia to osoba, która ukończyła 18 rok życia
– całkowita niezdolność do pracy oznacza: całkowitą niezdolność do pracy w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych albo zaliczenie do I lub II grupy inwalidów lub legitymowanie się znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
– niezdolność do pracy z tytułu wieku — ukończone 60 lat przez kobietę i 65 lat przez mężczyznę
Zasiłek nie przysługuje osobie, która posiada prawo do: renty socjalnej, świadczenia pielęgnacyjnego lub dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania.
Maksymalna kwota świadczenia to 529 zł, minimalna to 30 zł.
Jak obliczyć wysokość zasiłku stałego?
W przypadku osoby samotnie gospodarującej: od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej (542 zł) odejmujemy dochód tej osoby, np. jedynym dochodem osoby samotnie gospodarującej jest dodatek mieszkaniowy w kwocie 30 zł miesięcznie. W związku z tym od kwoty 542 odejmujemy 30 zł co daje kwotę 512 zł – biorąc pod uwagę, że maksymalna kwota zasiłku stałego to 529 zł ustalamy zasiłek w kwocie 512 zł. miesięcznie.
W przypadku np. niepełnosprawnej matki żyjącej w 5 osobowej rodzinie: od kryterium dochodowego na osobę w rodzinie (456 zł) odejmujemy faktycznie osiągnięty dochód na osobę w rodzinie. Dochodem rodziny jest: wynagrodzenie ojca w kwocie netto 900 zł, dodatek mieszkaniowy w kwocie 100 zł oraz zasiłki rodzinne trojga dzieci w wysokości: 44 zł, 56 zł i 65 zł. Łączny dochód rodziny (kwota 1165 zł) dzielimy przez liczbę osób co daje 233 zł na osobę w rodzinie. Zasiłek stały: 456 zł – 233 zł daje kwotę 223 zł miesięcznie.
Zasiłek okresowy
Zasiłek okresowy przysługuje ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego – katalog powodów nie jest zamknięty; zasiłek może być przyznany także z innych przyczyn powodujących trudną sytuacje życiową.
Minimalna kwota zasiłku okresowego to 20 zł.
Jak obliczyć wysokość zasiłku okresowego?
W przypadku osoby samotnie gospodarującej: od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej (542 zł) odejmujemy dochód tej osoby a osiągnięty wynik mnożymy przez 50 %, np. jedynym dochodem osoby samotnie gospodarującej jest dodatek mieszkaniowy w kwocie 30 zł miesięcznie. W związku z tym od kwoty 542 odejmujemy 30 zł co daje kwotę 512 zł x 50 % co daje kwotę 256 zł miesięcznie.
W przypadku np. 5 osobowej rodziny: od kryterium dochodowego rodziny (456 zł x 5 = 2280 zł) odejmujemy faktycznie osiągnięty dochód rodziny. Dochodem rodziny jest: wynagrodzenie ojca w kwocie netto 900 zł, dodatek mieszkaniowy w kwocie 100 zł oraz zasiłki rodzinne trojga dzieci w wysokości: 44 zł, 56 zł i 65 zł. Łączny dochód rodziny (kwota 1165 zł). Zasiłek okresowy: 2280 zł – 1165 zł daje kwotę 1115 zł x 50 % co daje kwotę 557,50 zł miesięcznie.
Zasiłek celowy
Przyznawany jest w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Zasiłek celowy może być przyznany również osobie albo rodzinie, które poniosły straty w wyniku zdarzenia losowego, klęski żywiołowej lub ekologicznej – w tym przypadku świadczenie przyznawane jest niezależnie od dochodu i może nie podlegać zwrotowi.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi. Występowanie „szczególnie uzasadnionego przypadku” jest warunkiem koniecznym do udzielenia pomocy w tej formie. Ustawa nie zawiera wskazówek jak należy rozumieć ten zwrot. Wydaje się, że „szczególne przypadki” muszą wyraźnie odbiegać od sytuacji osób kwalifikujących się dochodowo do otrzymania pomocy.
Zasiłki celowe przyznawane są w ramach tzw. uznania administracyjnego tzn. że organ nie jest obowiązany, lecz może przyznać świadczenie a wysokość świadczeń jest uzależniona od sytuacji rodziny i możliwości finansowych ośrodka pomocy społecznej. Kierownik MOPS rozpatrując daną sprawę jest związany przepisami kodeksu postępowania administracyjnego: art. 7 nakazujący organowi administracji podejmowanie wszelkich kroków zmierzających do dokładnego wyjaśnienia sprawy zgodnie z interesem społecznym i słusznym interesem obywatela a także art. 77 nakazujący organowi w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzeć cały materiał dowodowy.
Procedura przyznawania świadczeń
Art. 100 ustawy zawiera ogólną zasadę kierowania sie dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną dóbr osobistych tych osób.
Aby otrzymać pomoc należy zwrócić się do ośrodka pomocy społecznej (najlepiej w formie pisemnego podania, choć można również ustnie do protokołu) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. Nie należy mylić miejsca zamieszkania z miejscem zameldowania. Zgodnie z art. 25 kodeksu cywilnego „miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu”. W orzecznictwie sądowym mówi się, że miejscem zamieszkania jest miejscowość, gdzie znajduje się „centrum spraw życiowych” danej osoby. W przypadku gdy o pomoc ubiega się osoba bezdomna ośrodkiem właściwym do udzielenia pomocy jest ośrodek pomocy społecznej z miejsca ostatniego zameldowania osoby bezdomnej na pobyt stały.
Świadczenia pieniężne z pomocy społecznej przyznaje się i wypłaca za okres miesiąca kalendarzowego, począwszy od miesiąca, w którym został złożony wniosek wraz z wymaganą dokumentacją czyli np. wniosek z dokumentacją ( np. zaświadczenia o dochodach, dokumentacja medyczna, orzeczenie o niepełnosprawności itp.) wpłynął do ośrodka w marcu więc od marca będzie wypłacane świadczenie (o ile spełnione są wszystkie warunki).
Po złożeniu wniosku o pomoc niezbędne jest przeprowadzenie przez pracownika socjalnego tzw. rodzinnego wywiadu środowiskowego w miejscu zamieszkania klienta pomocy społecznej. Wywiad środowiskowy to kwestionariusz (swego rodzaju protokół w postępowaniu o przyznanie świadczenia), w którym pracownik socjalny wpisuje dane celem ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin. Osoba ubiegająca się o świadczenia musi (jeżeli chce otrzymać pomoc) udzielić pracownikowi socjalnemu stosownych informacji, a także w razie potrzeby przedstawić dokumenty potwierdzające trudną sytuację życiową. Rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się w terminie 14 dni od dnia złożenia do ops wniosku o pomoc. W sprawach niecierpiących zwłoki, wymagających pilnej interwencji ośrodka pomocy społecznej, wywiad przeprowadza się w terminie 2 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia. Pracownik socjalny przeprowadzając wywiad, bierze pod uwagę indywidualne cechy, sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby samotnie gospodarującej lub osób w rodzinie, mogące mieć wpływ na rodzaj i zakres przyznawanej im pomocy. Na podstawie przeprowadzonego wywiadu pracownik socjalny dokonuje analizy i oceny sytuacji danej osoby lub rodziny i formułuje wnioski z niej wynikające stanowiące podstawę planowania pomocy. Wnioski te przekazuje kierownikowi ops, który podejmuje decyzję o przyznaniu bądź odmowie przyznania wsparcia.
Większość świadczeń z pomocy społecznej (w tym wszystkie zasiłki) przyznaje się poprzez wydanie decyzji administracyjnej. Od każdej decyzji kierownika ośrodka, zgodnie z kodeksem postępowania administracyjnego przysługuje odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego w terminie 14 dni od dnia otrzymania decyzji za pośrednictwem ośrodka pomocy społecznej, który decyzję wydał. Odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia. Wystarczy, jeżeli z odwołania wynika, że osoba nie jest zadowolona z wydanej decyzji. Ośrodek pomocy społecznej ma obowiązek przesłać odwołanie wraz z aktami sprawy do organu odwoławczego w terminie 7 dni od dnia złożenia odwołania. Przed wysłaniem odwołania kierownik ops może wydać nową decyzję, w której uchyli lub zmieni zaskarżoną decyzję jeżeli uzna, że to odwołanie zasługuje w całości na uwzględnienie.